Bakıcı değişikliğinin çocuk üzerindeki etkileri

Çocukla zaman geçirmesi ve ilgilenmesi için para alan kişiler profesyonel ise kendilerine “dadı” (nanny), olmayanlara ise “bakıcı” deniliyor. Annelere göre en iyi bakıcı (bakıcı kelimesini bakıcı/dadı ortak kullanıyorum) çocuğuna kendi kadar iyi bakabilen iken, bazen bu kadar kendine benzer olmasını tehdit olarak daha algılayabilmektedir. Bakıcı açısından ise iş tatmininin büyük bir kısmını çocuk ile olan ilişkisi belirlerken aynı zamanda anne ile olan ilişkisi de önemlidir. Bazı bakıcılar için ise sadece aldığı maaş ve rahatı önemlidir. Bir anne olarak duygularımı karıştırmadan profesyonel olarak yazmaya çalışsam da kişisel deneyimlerim bakıcıların pek de duygusal insanlar olamdığı yönündedir. İşten ayrılırken günlerce 24 saati birlikte geçirmiş bakıcının çocukla temas kurmadan gitmesi nadir karşılaşılan bir durum değildir. Özbek, Türkmen, Türk, Kırgız, Moldovyalı, Azeri, Gürcü, Filipinli, Endonezyalı ve Nepalli bakıcılar Türkiye’nin genel anlamda bakıcı haritasıdır. Yabancı olanlar kilometrelerce uzakta ailelerini bırakarak para kazanmak amacı ile gelmektedirler. Aslında profesyonel davranmalarını beklediğimiz dünyanın farklı noktalarından gelen bu kişiler ile yaşanan deneyimler her ailede farklılık göstermektedir.

Bakıcıların çocuğun gelişimi üzerindeki rol büyük mü?

Bakıcıların çocuk gelişimindeki rolü çocuğun yaş grubuna göre değişkenlik göstermektedir. Yürüme, konuşma, tuvalet eğitimi gibi dönemlerde bakımverenlerin (ebeveynler, bakıcı, büyükanne ve büyükbabalar, v.s). rolü önemlidir. Hassas olan bu geçiş aşamalarında bakımverme ile ilgili rolü olan tüm yetişkinlerin benzer ve tutarlı davranması çocuğun gelişimi üzerine etkilidir. Bu dönemde travmatik deneyimler yaşayan çocukların gelişimlerinde gerileme, içe kapanma, sessiz ve donuk bir çocuk haline dönüşmesine neden olabilir.

İyi bir bakıcı nasıl olmalı? Çocuğun gelişiminde nasıl bir rol oynuyor?

İyi bir bakıcı sadece iyi yemek yedirmek, giydirmek veya uyutmak olarak sınırlı değildir. Çocuğun gelişim dönemine uygun oyunlar oynama, fiziksel gelişimini destekleyici aktivitelere yönlendirme gibi çocuğun ihtiyacına yönelik davranış biçimleri geliştirmesi çocuğun gelişimini destekleyici önemli öğelerdir. Günümüze kadar bu konuda yapılmış en kapsamlı çalışma Ulusal çocuk sağlığı ve insan gelişimi enstitüsü  (NICHD) tarafından ortaya konulmuştur. Binlerce aile yapılan bu çalışmada yapılan işin kalitesi, miktarı ve çocuk bakımı uygulama çeşitlerinin çocuk gelişimini nasıl etkilediği incelenmiş. Sağlık, davranış ve bilişsel sonuçların ancak 15 yıl sonra çocuğa yansıdığı ortaya konulmuştur. Bunların sonucunda çocuğun aldığı bakımın şeklinden ziyade çocuğun evde nasıl bir deneyim yaşadığının daha önemli olduğu yani çocuğun hissettiği sıcaklık, ihtiyaçlarına ne kadar çabuk cevap verildiğinin önemi vurgulanmaktadır. Bu nedenle sabırlı, sakin, sevecen, işine bağlı ve kalıcı olan bakıcıları iyi bakıcı olarak nitelendirebiliriz.

Kötü bir bakıcının özellikleri neler? Çocuğun psikolojisini nasıl etkiliyor?

Kötü bakıcı için en önemli özellik güvenlik konusudur. Çocuğun güvenliği sağlamak en öncelikli durumdur. İhmal etme, çocuğun ihtiyaçlarını anlamama veya duyarsız davranma çocuğa olumsuz yansır. Bebek/çocuk bakımında yetersiz olan bazı bakıcıların ev işlerine yönlendiğini bunun da bir ihmal olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir. Anlaşılmadığını hissetmek çocuğun taleplerinin zamanla azalmasına, mimiklerinde ve hareketlerinde donuklaşmaya neden olmaktadır.  Özellikle küçük çocuklarda ve bebeklerde bu sinyaller konusunda uyanık olunmalıdır.

Bakıcının değişmesi çocuğun gelişiminde ve psikolojisinde ne tür problemler oluşturuyor? Bu bölümü mümkün olduğunca detaylı olarak rica ediyorum.

Bakıcı değişirken ebeveynler, çocuklar ve bakıcı birçok farklı duygu yaşamaktadır. Suçluluk, rekabet, sıkıntıdan kurtulmak, kızgınlık, sevgi.. v.s.

Çocukların yaşadığı duygular ise; terkedilmişlik, kaygı, korku, suçluluk. Şöyle algılamaya meyillidirler “terkedildim çünkü bir hata yaptım, demek ki suçluyum başkaları da beni terk edebilir”. Bu endişe ile ebeveynlerine daha bağımlı ve kaygılı yaklaşırlar. Yanlış birşey yaparsam onlar da beni terkedebilir diye düşünürler. O minicik kalpleri endişeli atmaya başlar. Bakıcı değişikliği ne kadar sık yaşanırsa maalesef bu duyguları o kadar pekişir. Bu durum çocukta bağlanma bozukluğuna yol açabilir. Bu dönemlerde etkilerini çok fark edemesek de büyüyünce daha fark edilebilir hale gelir. Çevrelerine güvenmeme ve hep güvenlik arayışı olan erişkinlere dönüşebilirler. Güvenli bağlanmanın gelişmediği ebeveynler ile olan ilişkinin sonucu da kaçınılmaz olarak böyledir.

Karşılıklı olarak açık diyalog kurmak güle güle demeyi kolaylaştırabilir. Bu geçişi kolaylaştıracak birkaç önerim;

Ebeveynler– eşiniz, arkadaşlarınız, danıştığınız terapistiniz ya da güvendiğiniz birileri ile bakıcının ailenizdeki rolünü konuşun. Çözülmemiş sıkıntılar, gerçekçi olmayan beklentileriniz bu geçişi zorlaştırıcı olabilir.

İşe alırken– işe alırken beklentiler konusunda net olmak gerekir. Bazen yazılı olarak da göstermek net olduğunuz ile ilgili bakıcıya mesaj verir. Ortak beklentiler ile başlamak karşılıklı güven açısından da önemlidir. Profesyonel olarak bakıcı sağlayan kuruluşlar işkur ile de bağlantılı olduklarından işe başlama ve iş akdini bitirmek ile ilgili sözleşme de kullanmaktadırlar.

İletişiminizi direk ve açık yapın– sorunları sizinle konuşabilmesi için iletişim alanı oluşturun. Okula ne zaman başlayacağı ve çalışma süresi ile ilgili olabilecek değişiklikilerden bahsedin.

Çocuğun ilk sırada olması için birlik olun-bakıcı ayrılırken gideceğini çocukla paylaşın. Gitmesinin onun hatası olmadığını, gitmesi ile ilgili yanlış birşey yapmadığını anlayacağı biçimde anlatmaya çalışın. Okul çağında iise duygularını kartlara yazmasını isteyebilirsiniz.
Yeni bakıcıya yumuşak geçiş-Çocuğun hayatında büyük bir değişiklik olduğunu kabul etmek gerekir. Bu nedenle çocuğun rutininde başka değişiklikler olmamasına özen göstermek gereklidir.

Bakıcısı değiştiğinde bunu çocuğa nasıl ifade etmeli? Hangi cümleler kurulmalı, hangi cümlelerden kaçınılmalı? Çocuğun bakıcısı değiştiğinde neler yapmalı, nelerden kaçınmalı?

Her yaş ve gelişimi döneminde ifade etme biçimi ve çocuğun tepkisi farklıdır. Buna rağmen hangi yaş döneminde olursa olsun bakıcısının değiştiğini fark eder. Hergün karnını doyuran, ilgilenip oyun oynayan, tuvalet alışkanlığı ile ilgili yardımcı olan kişi gitmiştir. Bunu 3 ayın üzerindeki bebeklerden tutun da tüm çocuklar fark eder. Küçük çocuklarda onunla kalan sabit ebeveynlerin olduğunu anlaması için o dönemde yanında olmak, seyahat vs gibi rutin dışı uzaklaşmaları yaşatmamak önemlidir. Konuşabilen ve konuşulanı anlayan çocuklarda ise gideceği uygun bir dille birkaç gün öncesinden anlatılmalı, tartışmalı bir ayrılma değilse isterse belli aralıklarla görebileceği konusunda destek olacağınızı belirtebilirsiniz. Tartışmalı ayrılıklarda bile vedalaşma yaşanmasına izin vermek doğru bir yaklaşım olur. Görüldüğü üzere sanki bir ebeveyninden ayrılmak kadar dikkat edilmesi gereken bir durumdur.

Bakıcısı değişen çocukta ne zaman alarma geçip bir uzmana başvurmalı? Hangi belirtiler neye işaret edebiliyor?

Çocuğun ilk başlarda korku ve endişe yaşaması doğaldır. Yaş dönemine göre bu süre değişikenlik arz eder. Birkaç hafta gözlemlemek gerekir. Korku ve endişe ile ilgili belirtileri azalma eğiliminde değilise bir uzmana danışmakta fayda vardır. Korku ve endişe dışa vuran duygulardır. Bazense tam tersi donuklaşma, sevdiği aktivitelere katılmak istememe, yabancılardan korkma, uyku ve yeme bozuklukları görülebilir. Bu durumların gözlendiği hallerde de uzmandan yardım almak gerekmektedir.

Çocuğa bakıcı ararken nelere dikkat etmeli?

Çocuğa bakıcı ararken öncelikle anneye olumlu duygular hissetirmesi gerekir. Önseziler önemlidir. Aynı evde uzun zaman paylaşılacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Deneyim önemli bir konu fakat çok ayırt edici bir özellik değildir. Daha önce çalıştığı yerlerdeki çalışma süresi, baktığı çocuk yaş aralığı yol gösterici olabilir. Çocuk özellikle bebek bakıcısı olarak çalışacak kişinin kişisel bakımı, hijyen anlayışı da önemlidir. Abartılı makyaj ve takılar, yoğun parfüm kullanımı da özellikle yenidoğan döneminde dikkat edilmesi gereken noktalardır. Geçirdiği hastalıklar, kronik hastalığının bulunması, sürekli kullandığı ilaçlar sorgulanmalıdır. Çocukla yakın temasta bulunacaklarından solunum yolu ile geçen hastalıklar açısından bazı testler yapılması doğru bir yaklaşımdır. Ne kadar dikkat edilirse edilsin doğru bakıcıyı bulmak şansa bağlıdır. İyi şanslar!